مجید همتی روان شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید مطهری(ره) در اولین نشست از سلسله نشست‌های افزایش آگاهی در شرایط بحران با عنوان «والدین قوی، فرزندان ایمن» که به همت جهاد دانشگاهی واحد استان قم برگزار شد، گفت: در دنیای پرتلاطم امروز، صحبت در مورد استرس و اضطراب و تأثیر آن بر فرزندان ما امری حیاتی است. گاهی اوقات، اضطراب می‌تواند به عنوان یک نیروی دوگانه هم مخرب و هم تقویت‌کننده باشد.
وی ادامه داد: در حالی که استرس و اضطراب شدید و مزمن قطعاً می‌تواند مضر باشد و به اختلالات اضطرابی، افسردگی، و حتی اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) منجر شود، باید به یاد داشته باشیم که اضطراب بهینه نیز وجود دارد. این مفهوم، که توسط روانشناسان مطرح شده، به میزان مناسبی از اضطراب اشاره دارد که می‌تواند به رشد و تاب‌آوری افراد کمک کند.
همتی اظهار کرد: اضطراب بهینه مانند یک واکسن عمل می‌کند، درست مانند اینکه کودکان در معرض باکتری‌های ضعیف‌شده قرار می‌گیرند تا سیستم ایمنی قوی‌تری ایجاد کنند، مواجهه محدود و کنترل‌شده با اضطراب می‌تواند به کودکان کمک کند تا مهارت‌های مقابله‌ای قوی‌تری بیاموزند و در مواجهه با چالش‌های آینده تاب‌آورتر باشند. بنابراین، در شرایطی که جنگ و اضطراب در اطراف ما وجود دارد، لزوماً به این معنی نیست که فرزندان ما به اختلالات اضطرابی مبتلا خواهند شد. با نظارت و حمایت مناسب، می‌توانیم از اضطراب بهینه به عنوان فرصتی برای رشد و تقویت تاب‌آوری آنها استفاده کنیم.
این روانشناس بیان کرد: اگر والدین علائم اضطراب را در کودکان خود مشاهده کردند، مهم است که به طور جدی به آن توجه کنند. این علائم می‌تواند شامل تغییرات رفتاری، مشکلات خواب، یا واکنش‌های شدید به موقعیت‌های استرس‌زا باشد، لذا با مشورت متخصصان بهداشت روان، می‌توانند استراتژی‌هایی را برای مدیریت اضطراب و تقویت سلامت روان فرزندتان به کار گیرند.
وی در ادامه تاکید کرد: اگر اخیراً متوجه تغییرات ناگهانی در رفتار فرزندتان شده‌اید، توجه به این نکات می‌تواند مهم باشد. تصور کنید کودکی که قبلاً با اسباب‌بازی‌هایش سرگرم و پرجنب‌وجوش بود، ناگهان علاقه خود را از دست می‌دهد و به جای بازی، در سکوت و انزوا فرو می‌رود. بر اساس مشاهدات، اگر کودکی که قبلاً فعال و خوشحال بود، اکنون کمتر صحبت می‌کند و اغلب در یک مکان ثابت نشسته و به یک نقطه خیره می‌شود، ممکن است نشانه‌هایی از مشکلات عاطفی و روانی وجود داشته باشد.
این روانشناس تصریح کرد: رفتارهای پرخاشگرانه، کابوس‌های مکرر، شکایت از دردهای جسمی بدون علت مشخص و مشکلات خواب مانند شب ادراری، می‌توانند هشدار دهنده باشند. این علائم می‌تواند نشان‌دهنده بازگشت به رفتارهای کودکی یا نشانه‌ای از آسیب‌های پنهان باشد. اگر والدین شاهد چنین تغییراتی در فرزند خود بودند، مشورت با یک روانشناس کودک متخصص، گام مهمی برای درک و کمک به کودک است.
تأثیر اضطراب والدین بر کودکان و راهکارهای مدیریت آن
همتی بیان کرد: به عنوان والدین، ایجاد یک فضای آرام و پر از احساس در خانه، نقشی حیاتی در رشد و سلامت روانی کودکان دارد؛ والدین می‌توانند با اتخاذ اقدامات ایجاد حس امنیت، انتقال آرامش، آموزش مکانیزم‌های مقابله، توجه به نحوه مواجهه با مشکلات محیطی امن و آرامش‌بخش برای فرزندان خود فراهم کنند.
وی گفت: حضور شما به عنوان والدین، مانند یک کوه استوار، برای کودکان احساس امنیت و آرامش به ارمغان می‌آورد، لذا اطمینان حاصل کنید که در کنار آنها هستید و از آنها حمایت می‌کنید؛ همچنین والدین باید توجه کنند هیجانات و احساسات شما به کودکان منتقل می‌شود. بنابراین، حفظ آرامش و مدیریت هیجانات خود، تأثیر قابل توجهی بر فضای خانواده دارد.
این روانشناس تصریح کرد: کودکان از طریق مشاهده و تقلید از والدین، نحوه مواجهه با مسائل و مشکلات را یاد می‌گیرند لذا می‌توان با نشان دادن روش‌های سالم مقابله با استرس و چالش‌ها، به آنها کمک کرد تا مهارت‌های مقابله‌ای مثبت را بیاموزند.
همتی افزود: در لحظاتی که کودکان برای اولین بار با حیوانات یا پدیده‌های جدیدی در محیط اطرافشان مواجه می‌شوند، واکنش‌های متفاوتی از خود نشان می‌دهند. گاهی، ترس و اضطراب در چشمانشان نمایان می‌شود، به ویژه اگر والدینشان نیز این احساسات را به نمایش بگذارند. وقتی والدین با اخبار منفی و نگران‌کننده مواجه می‌شوند، به ویژه اگر به طور مداوم و مکرر آن را پیگیری کنند، ممکن است این احساسات منفی به طور ناخودآگاه به کودکان منتقل شود، این امر می‌تواند منجر به ایجاد رفتارهای عاطفی و هیجانی نامناسب در کودکان شود.
وی بیان کرد: والدین می‌توانند با انتخاب منابع خبری معتبر و محدود کردن زمان پیگیری اخبار، از تأثیر منفی آن بر سلامت روانی خود و خانواده‌شان جلوگیری کنند. این کار به معنای نادیده گرفتن وقایع مهم نیست، بلکه مدیریت نحوه مواجهه با آن‌هاست؛ والدین باید آستانه تحمل اخبار منفی را برای خود تنظیم کنند، به جای غرق شدن در جزئیات منفی، سعی کنند بر جنبه‌های مثبت و راهکارهایی که می‌توانند برای بهبود شرایط اتخاذ کنید، تمرکز کنند.
این روانشناس ادامه داد: یکی از شیوه هایی که در این فضا می‌تواند برای آرامش کودکان کمک کننده باشد بحث کاتارسیزم یا تخلیه هیجانی است باید اجازه دهیم که کودکان هیجاناتشان را بیان کنند و ترس را انکار نکنند و با محبت و صحبت به کودکان اجازه دهیم تا هیجاناتشان را ابراز کنند و با تخلیه هیجانی آرام شوند. همچنین آغوش گرفتن و نوازش کردن فرزندان کمک می‌کند تا هیجانات منفی از آنها دور شود.
وی با اشاره به اهمیت بازی کردن در ایجاد آرامش روانی کودکان تاکید کرد: بازی کردن در هفت سال اول زندگی کودک نقش مهمی دارد؛ بازی‌ها به رشد اجتماعی و مهارت‌های حرکتی کودکان کمک می‌کند.
همتی با اشاره به ضرورت حفظ روال عادی زندگی در شرایط بحرانی، گفت: تغییرات باعث اضطراب و استرس می‌شوند و والدین در رفتارهای خود باید دقت داشته باشند و روال عادی زندگی را حفظ کنند در این زمینه تنظیم چرخه خواب و بیداری اهمیت دارد.
پر کردن اوقات فراغت کودکان؛ رویکردی هوشمندانه برای حفظ سلامت روان
این روانشناس با بیان اینکه پر کردن اوقات فراغت کودکان به شیوه‌ای سازنده، رویکردی هوشمندانه برای حفظ سلامت روان آنها است، افزود: ایجاد یک برنامه روزانه یا هفتگی برای کودکان، به ویژه در طول تابستان، می‌تواند بسیار مفید باشد. این برنامه می‌تواند شامل فعالیت‌های مختلف مانند بازی‌های در فضای باز، پروژه‌های هنری، مطالعه، یا حتی کمک به امور خانه باشد.
وی ادامه داد: برای کودکان زیر ۷ سال، بازی‌های آزاد و خلاقانه در فضای باز ایده‌آل است، والدین می‌توانند از بازی‌های سنتی یا ساختن موانع در حیاط خانه استفاده کنند. برای کودکان بزرگ‌تر، معرفی کلاس‌های مختلف می‌تواند جذاب باشد؛ از کلاس‌های هنری و موسیقی گرفته تا کلاس‌های ورزشی و مهارت‌های فنی.
همتی با اشاره به لزوم سهیم کردن کودکان در وظایف خانه، بیان کرد: این کار نه تنها به آنها حس مسئولیت‌پذیری می‌دهد، بلکه زمان شما را برای تمرکز بر سایر امور نیز آزاد می‌کند؛ همچنین والدین اطمینان حاصل کنند که کودکان زمان کافی برای استراحت و آرامش دارند. نشستن مداوم در مقابل صفحه نمایش می‌تواند مضر باشد، بنابراین تشویق آنها به فعالیت‌های فیزیکی و تعامل اجتماعی مهم است. تشویق کودکان به ورزش‌های مختلف، از فوتبال و بسکتبال تا شنا و هنرهای رزمی، نه تنها سلامتی آنها را تضمین می‌کند، بلکه مهارت‌های کار تیمی و انضباط را نیز تقویت می‌کند.
این روانشناس با پر کردن اوقات فراغت کودکان با این فعالیت‌های متنوع، نه تنها از افزایش اضطراب و بی‌تفاوتی جلوگیری می‌کنیم، بلکه فرصت‌های یادگیری و رشد را برای آنها فراهم می‌آوریم، این رویکرد به کودکان کمک می‌کند تا استعدادها و علایق خود را کشف کرده و با اعتماد به نفس بیشتری به آینده نگاه کنند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود در آستانه ایام محرم، این ایام را فرصتی ارزشمند برای انتقال درس‌های حماسی به نسل جوان دانست و گفت: تربیت حماسی، میراثی غنی از شجاعت و ایستادگی در برابر ظلم است که از دوران امام حسین (ع) به ما رسیده است. ما به عنوان والدین و مربیان، می‌توانیم ارزش‌های فتوت، جوانمردی، عزت، و کرامت را به کودکان خود بیاموزیم. شجاعت در برابر ستم و ایستادگی برای حق، از اصول بنیادی است که در روحیه امام حسین (ع) ریشه دارد.
همتی در پایان اظهار کرد: تربیت حماسی، رویکردی است که بر اهمیت داستان‌گویی و الهام‌بخشی از طریق تجربیات دیگران تأکید دارد؛ با به اشتراک گذاشتن داستان‌های الهام‌بخش و صحبت در مورد احساسات و چالش‌های دیگران، کودکان می‌توانند همدلی خود را تقویت کنند و درک بهتری از پیچیدگی‌های زندگی پیدا کنند.
